Postanowienie o uznaniu środków pieniężnych za dowód w sprawie – na czym polega?

Blokada rachunku bankowego lub wstrzymanie transakcji zwykle stanowią istotną dolegliwość dla podmiotu wobec którego zostały zastosowane. Stosowanie tych środków jest jednak ograniczone czasowo.

Przepisy przewidują, że blokada rachunku upada, jeżeli przed upływem czasu jej stosowania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych.

W praktyce zatem najczęściej jest tak, że Prokuratorzy wydają postanowienia o uznaniu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym za dowód rzeczowy.  

? Czym jest zatem postanowienie o uznaniu środków pieniężnych za dowód w sprawie i jakie są konsekwencje jego wydania?

Prawidłowo przeprowadzone postępowanie karne polega na zebraniu materiału dowodowego na poparcie tezy o popełnieniu (bądź nie) przez daną osobę zarzucanego jej czynu zabronionego. To na pierwszym etapie postępowania karnego, tj. w ramach tzw. postępowania przygotowawczego, organy ścigania zbierają dowody.  Za dowód mogą posłużyć rzeczy lub przedmioty, które:

1)      służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa;

2)      zachowały na sobie ślady przestępstwa;

3)      pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa;

4)      mogą służyć jako środek dowodowy do wykrycia sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności przestępstwa, albo których posiadanie bez zezwolenia jest zabronione.

Do najczęściej wykorzystywanych dowodów zaliczyć należy dowód z zeznań świadków, z dokumentu czy dowody rzeczowe.

Po zebraniu całego dostępnego materiału dowodowego organ prowadzący postępowanie decyduje, czy materiał ten pozwala na wniesienie aktu oskarżenia przeciwko danej osobie czy też nie.

Następnie zaś, przede wszystkim na podstawie materiału zebranego w toku postępowania przygotowawczego ale także i w oparciu o później zgromadzony materiał, sąd wydaje orzeczenie w przedmiocie tego, czy osoba przeciwko, której wniesiono akt oskarżenia jest winna zarzucanego jej czynu czy też nie.

? Jak jednak wygląda procedura związana z uznaniem danej rzeczy za dowód?

Niekoniecznie postanowienie

W pierwszej kolejności wskazać należy, że na gruncie procedury karnej regulowanej Kodeksem postępowania karnego nie jest znane pojęcie ,,postanowienia o uznaniu za dowód rzeczowy’’.

Przepisy k.p.k. posługują się za to pojęciem ,,postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych’’, które jest pojęciem szerszym znaczeniowo. Przepisy nie określają przy tym jednoznacznie warunków, jakie muszą być spełnione by ,,coś’’ uznano za dowód rzeczowy. Jak już bowiem wskazano, dowodem może być niemalże wszystko co jest związane ze sprawą, a co nie jest zabronione.

? Dla uznania zatem, że jakaś rzecz lub przedmiot będzie dowodem w sprawie co do zasady nie jest wymagane wydanie postanowienia o uznaniu jej za dowód rzeczowy. W praktyce jednak zdarza się, że takie postanowienia są wydawane, zwłaszcza jeżeli chodzi o środki pieniężne.

Pieniądze jako dowód rzeczowy

Co do tego, że gotówka może stanowić dowód rzeczowy raczej nigdy nie było wątpliwości. Powyższe wynika wprost z przepisów Kodeksu karnego, który jako rzecz ruchomą definiuje także polski albo obcy pieniądz.

Do pewnego czasu istotne wątpliwości budziła natomiast kwestia tego, czy pieniądze na rachunku bankowym mogą zostać uznane za dowód rzeczowy. Przeciwnicy takiego rozwiązania (w tym także Sąd Najwyższy) argumentowali, że środki na rachunku bankowym nie mogą stanowić dowodu rzeczowego ponieważ środki te nie istnieją jako rzeczy, lecz są wyłącznie zapisami w systemie informatycznym.

Spór ten był bardzo istotny dla osób wobec których stosowane były blokady rachunków bankowych, czy to na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu czy na podstawie ustawy Prawo Bankowe –  w obu przypadkach blokada rachunku bankowego upadała jeżeli przed upływem czasu jej stosowania nie zostało wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych.

Idący ,,na łatwiznę’’ Prokuratorzy woleli zatem uznawać środki zgromadzone na rachunkach bankowych za dowód rzeczowych, niż stawiać komuś zarzuty i wydawać postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.

Takiemu postępowaniu pod koniec 2021 r. sprzeciwił się Sąd Najwyższy, który stwierdził brak możliwości uznania środków zgromadzonych na rachunku bankowym za dowód rzeczowy.

? Niestety, na początku 2022 r. ustawodawca rozstrzygnął opisywany powyżej spór na niekorzyść obywatela zmieniając definicję rzeczy ruchomej oraz wprowadzając do Kodeksu postępowania karnego art. 236b k.p.k.  Od tej chwili prokuratorska praktyka polegająca na zabezpieczeniu środków zgromadzonych na rachunku bankowego jako dowodów rzeczowych jest w pełni legalna.

Skutki postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych

Stosowanie blokady na rachunku bankowej jest ograniczone czasowo.

? Blokada na rachunku bankowym stosowana na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy czy na podstawie ustawy Prawo bankowe może trwać maksymalnie 12 miesięcy (6 miesięcy + ewentualne 6 miesięcy, jeżeli Prokurator wyda postanowienie o przedłużeniu tego terminu).

W tym czasie Prokurator musi podjąć decyzję co ze środkami na rachunku bankowym zrobić – czy zabezpieczyć je w ramach postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym (które musi być jednak poprzedzone postawieniem komuś zarzutów popełnienia przestępstwa) czy też uznać je za dowody rzeczowe.

? Wskazać należy, że dla uznania pieniędzy za dowód rzeczowy nie jest wymagane postawienie komukolwiek jakichkolwiek zarzutów karnych, co dla organów ścigania jest istotnym ułatwieniem, ponieważ aby postawić zarzuty, należy zebrać stosowny materiał dowodowy co jest czasochłonne.

Jak odwołać się od postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych?

Na postanowienie Prokuratora w przedmiocie dowodów rzeczowych osobie, do której środki zabezpieczone należą, przysługuje zażalenie. Takie zażalenie składa się jest zaskarżalne do sądu rejonowego, w okręgu którego prowadzone jest postępowanie za pośrednictwem organu, który wydał postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych.

Osoba, wobec której zastosowano blokadę rachunku bankowego a następnie należące do niej środki zostały uznane za dowód rzeczowy winna podjąć próbę zaskarżenia decyzji Prokuratora.

W zażaleniach tego rodzaju często podnosi się, że nie istnieje związek między środkami pieniężnymi a co najmniej uzasadnionym podejrzeniem, iż wspominane wcześniej środki pieniężne mogą stanowić dowód w sprawie popełnienia przestępstw.

? Ponieważ czynność ta nie należy do najłatwiejszych a skutki przegrania takiej sprawy mogą być bardzo ciężkie, warto skorzystać w tym zakresie z pomocy profesjonalnego prawnika.