Jakie podmioty mogą dokonać blokady rachunku bankowego?

Blokada rachunku bankowego to czasowe zawieszenie dostępu do środków finansowych zgromadzonych na koncie bankowym. W rzeczywistości sprowadza się do zablokowania przez bank prowadzący rachunek środków pieniężnych na nim zgromadzonych, a to skutkuje uniemożliwieniem dokonywania na tym rachunku jakichkolwiek operacji bankowych. Niejednokrotnie prowadzi to do utraty płynności finansowej i poważnych komplikacji w prowadzeniu działalności gospodarczej. Dla przedsiębiorcy oznacza to również trudności w wywiązywaniu się z zobowiązań wobec kontrahentów i utratę zaufania ze strony partnerów biznesowych.

W polskim systemie prawnym funkcjonuje kilka podmiotów, którym przyznano uprawnienie do blokowania rachunku bankowego.

Blokada rachunku przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF)

Generalny Inspektor Informacji Finansowej dokonuje blokady na podstawie ustawy z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W sytuacji gdy GIIF uzna, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, przekazuje instytucji obowiązanej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, żądanie blokady rachunku.

W żądaniu blokady rachunku Generalny Inspektor określa wartości majątkowe objęte żądaniem. Niezwłocznie po przekazaniu żądania, Generalny Inspektor zawiadamia właściwego prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Przesłaniem do podjęcia przez GIIF takich działań mogą być informacje własne GIIF, bądź zawiadomienia kierowane do GIIF przez tzw. instytucje obowiązane (IO), m.in.: Banki, Fundusze Inwestycyjne, czy też kantory w związku z podejrzeniem co do charakteru transakcji lub związku wartości majątkowych z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.

Generalny Inspektor Informacji Finansowej jest wyposażony w narzędzia umożliwiające natychmiastową reakcję. Przesłane zawiadomienie przez IO daje GIIF 24 godziny na podjęcie decyzji o wstrzymaniu transakcji lub blokadzie rachunku. Jeśli istnieją podejrzenia dotyczące prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, GIIF może wstrzymać transakcję czy zablokować rachunek na maksymalnie 96 godzin, zależnie od własnego uznania. Następnie GIIF powiadamia prokuratora o podejrzeniach przestępstwa, który (po wszczęciu postępowania) może również zdecydować o wstrzymaniu transakcji lub blokadzie rachunku na określony czas, nawet do 6 miesięcy.

! Ta decyzja może być poddana kontroli sądowej, jednak złożenie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia, co oznacza, że blokada może być utrzymywana do czasu rozpatrzenia zażalenia przez sąd. Decyzja prokuratora może być przedłużona na kolejne 6 miesięcy, podlegając również kontroli sądowej.

Blokada rachunku przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF)

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) jest organem nadzoru nad rynkiem finansowym w Polsce. Celem działalności KNF jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego tj. systemu obrotu instrumentami finansowymi – papierami wartościowymi jak np. akcje, obligacje oraz instrumentami niebędącymi papierami wartościowymi.

Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego lub jego zastępca zgodnie z ustawą z dnia 29 maja 2005 roku o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, może wystąpić do podmiotu nadzorowanego z pisemnym żądaniem dokonania blokady prowadzonego przez ten podmiot rachunku w sytuacji, gdy z uzyskanych informacji, uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa:

•         nieuprawnionego wykorzystania informacji poufnej dotyczącej instrumentów finansowych,
•         nieuprawnionego udzielenia rekomendacji lub nakłaniania do nabycia lub zbycia instrumentów finansowych, których dotyczy informacja poufna bądź manipulacji instrumentami finansowymi,

wynika, że transakcja, która została dokonana lub ma zostać dokonana, może mieć związek z popełnieniem tego przestępstwa.

Charakter działania KNF sprawia, że zablokowany może być nie tylko rachunek pieniężny, ale także rachunek papierów wartościowych (lub inne na którym zapisane są instrumenty niebędące papierami wartościowymi.

! Blokada na wniosek KNF stosowana jest na okres nie dłuższy niż 96 godzin od momentu wskazanego w żądaniu. Sto­su­jąc blo­ka­dę prze­wod­ni­czą­cy KNF jed­no­cze­śnie za­wia­da­mia pro­ku­ra­to­ra o po­dej­rze­niu po­peł­nie­nia prze­stęp­stwa. O dalszym losie blokady decyduje organ ścigania, który ma prawo do zastosowania „długiej” blokady na czas 6 miesięcy, który może być po jego upływie przedłużony o dalsze 6 miesięcy.

Blokada rachunku stosowana przez Bank

Banki funkcjonują w oparciu o przepisy Ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Oprócz oczywistej funkcji jaką pełnią – mają także obowiązki przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności do popełniania przestępstw. Bank jest obowiązany przeciwdziałać przede wszystkim wykorzystywaniu swojej działalności dla celów mających związek z przestępstwami prania brudnych pieniędzy oraz finansowania terroryzmu i jest obowiązany przeciwdziałać tym przestępstwom. Uprawnieniem banków związanym z tym przeciwdziałaniem jest przede wszystkim blokada prowadzonych rachunków.

Również w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku bankowym środki, w całości lub w części pochodzą lub mają związek z przestępstwem skarbowym lub przestępstwem innym niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub 299 Kodeksu karnego, bank jest uprawniony do dokonania blokady środków na tym rachunku.

Blokada przez bank środków na podstawie ustawy Prawo bankowe może być dokonana wyłącznie do wysokości środków zgromadzonych na rachunku, co do których zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa.

! Po stwierdzeniu, iż spełnione zostały przesłanki stosowania blokady rachunku bank uprawniony jest do dokonania blokady środków tam zgromadzonych.  Blo­ka­da sto­so­wa­na przez bank mo­że tr­wać mak­sy­mal­nie 72 go­dzi­ny. W tym cza­sie bank za­wia­da­mia pro­ku­ra­to­ra o po­dej­rze­niu po­peł­nie­nia prze­stęp­stwa, któ­ry mo­że prze­dłu­żyć blo­ka­dę środ­ków na 6 miesięcy.

Blokada rachunku przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową (SKOK)

Na mocy ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe, tzw. SKOKi (instytucje obowiązane) w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku środki, w całości lub w części pochodzą z przestępstwa skarbowego lub innego przestępstwa lub mają z nim związek, są uprawnione do dokonania blokady środków na tym rachunku. Blokadę można ustanowić wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi takie podejrzenie.

! Po stwierdzeniu, iż spełnione zostały przesłanki stosowania blokady rachunku, SKOK uprawniony jest do dokonania blokady środków tam zgromadzonych na takich zasadach jak bank, czyli zastosowana blo­ka­da mo­że tr­wać mak­sy­mal­nie 72 go­dzi­ny. W tym cza­sie SKOK  za­wia­da­mia pro­ku­ra­to­ra o po­dej­rze­niu po­peł­nie­nia prze­stęp­stwa, któ­ry mo­że prze­dłu­żyć blo­ka­dę środ­ków na 6 miesięcy.

Blokada rachunku przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej

Szef Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa, może zażądać blokady rachunku danego podmiotu w przypadku podejrzenia, że podmiot kwalifikowany może wykorzystywać działalność banków lub SKOK do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada rachunku podmiotu kwalifikowanego jest konieczna, aby temu przeciwdziałać.

Blokada ta jest nazywaną blokadą STIR i ma na celu przeciwdziałaniu wykorzystywania sektora bankowego do wyłudzeń skarbowych. STIR to System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej, czyli zespół algorytmów analizujących dane finansowe z rachunków bankowych oraz rachunków w SKOK-ach.

! Blokada rachunku na podstawie decyzji Szefa KAS nie może przekroczyć 72 godzin. Szef KAS może przedłużyć stosowanie blokady na czas oznaczony nie dłuższy niż 3 miesiące, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczających równowartość 10.000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roboczym roku poprzedzającego rok, w którym wydano postanowienie.

Blokada rachunku przez Prokuratora

Prokurator jest organem powołanym do wydawania decyzji (w formie postanowienia) w przedmiocie wstrzymywania transakcji i blokady rachunku bankowego w sytuacji uzyskania odpowiednich zgłoszeń, jak również w wyniku samodzielnej inicjatywy w tym zakresie.

Wstrzymanie określonej transakcji lub blokada środków na rachunku wynika z powzięcia przez prokuratora uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa prania brudnych pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Co więcej, na każdej instytucji obowiązanej ciąży obowiązek zawiadomienia prokuratora o powzięciu uzasadnionego podejrzenia, że wartości majątkowe będące przedmiotem transakcji lub zgromadzone na rachunku pochodzą z przestępstwa innego niż przestępstwo prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Z reguły źródłem takiego podejrzenia są informacje pochodzące od banków, KAS lub GIIF.

W praktyce zdarza się jednak, że swoje podejrzenia organy ścigania budują w oparciu o dane zgromadzone w ramach czynności operacyjno – rozpoznawczych, pochodzące z innych prowadzonych postępowań przygotowawczych, czy też bezpośrednio od osobowych źródeł dowodowych (np. sygnalistów).

Art. 106a ust. 3a Prawa bankowego przewiduje uprawnienie prokuratora do wstrzymania określonej transakcji lub dokonania blokady środków na rachunku bankowym również pomimo braku zawiadomienia banku. Co istotne, dyspozycja ust. 3a także obejmuje swoim zakresem przestępstwa, o których mowa w art. 165a i 299 k.k., a warunkiem zastosowania tego przepisu jest powzięcie przez prokuratora uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa wykorzystywania działalności banku w celu popełnienia przestępstwa lub ukrycia działań przestępczych.

! Prokurator dokonuje blokady w drodze postanowienia na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy, w którym określa się zakres, sposób i termin wstrzymania transakcji lub blokady środków na rachunku. Następnie może przedłużyć wstrzymanie transakcji lub blokadę rachunku na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż kolejne 6 miesięcy.

Trzeba pamiętać, że za każdym razem najważniejsze jest ustalenie, z czyjej inicjatywy dokonano blokady rachunku i na jakiej podstawie, bo to pozwala na odpowiednią reakcję i przygotowanie dalszych działań.

! Ponieważ trzeba działać szybko, na pewno pomocne będzie skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnika.