Blokada rachunku stosowana przez Bank

Jaka jest rola Banku w stosowaniu blokady rachunku?

Banki funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Oprócz oczywistej funkcji jaką pełnią – mają także obowiązki przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności do popełniania przestępstw. Uprawnieniem banków związanym z tym przeciwdziałaniem jest blokada prowadzonych rachunków. W tym kontekście kluczowe są art. 106 i 106a ustawy Prawo Bankowe.

Bank jest obowiązany przeciwdziałać wykorzystywaniu swojej działalności dla celów mających związek z przestępstwami prania brudnych pieniędzy z art. 299 kodeksu karnego oraz finansowania terroryzmu z art. 165a ustawy i na podstawie art. 106 ustawy – jest obowiązany przeciwdziałać tym przestępstwom.

Zakres zaangażowania banków w przeciwdziałanie / wykrywanie przestępstw przedmiotowo wydaje się być zbliżony do kompetencji Generalnego Inspektora Informacji Finansowej – który skupia swoje działanie na przeciwdziałaniu tym samym przestępstwom.

O ile jednak Generalny Inspektor Informacji Finansowej jest organem państwowym, powołanym przede wszystkim do zapewnienia legalności przepływów finansowych – to Banki obok podstawowego celu w oferowaniu swoich produktów – monitorują przepływy środków finansowych zarówno w kraju jak i na świecie. 

Konieczność monitorowania przepływów pojawiła się w związku z coraz łatwiejszym i tańszym dostępem do oferowanych przez banki produktów, np. różnych rodzajów rachunków bankowych – łatwych do założenia oraz w związku z tym powszechnie wykorzystywanych do działalności przestępczej. Niebagatelne znaczenie ma także to, że duża część przestępczości ma związek ze światem finansów. Skala przestępczości istniejąca w obszarze finansowym jest diametralnie inna niż jeszcze kilkanaście lat wcześniej i z każdym rokiem jest coraz większa. 

Z kolei art. 106a prawa bankowego przewiduje, że w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z innymi przestępstwami – bank dokonuje blokady środków na tym rachunku na okres 72 godzin, a następnie zawiadamia o podejrzeniu prokuraturę. Te 3 doby to czas, jakim dysponuje organ ścigania (prokuratura) do jej ewentualnego „przedłużenia” tj. zastosowania blokady konta bankowego na okres 6 miesięcy.

Jak wygląda blokada inicjowana przez Bank? 

Przez blokadę rachunku  należy rozumieć czasowe uniemożliwienie dysponowania i korzystania z całości lub części środków zgromadzonych na rachunku. 

Po stwierdzeniu, iż spełnione zostały przesłanki stosowania blokady rachunku bank uprawniony jest do dokonania blokady tam zgromadzonych środków, po czym powinien niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora. Przede wszystkim zdziwienie budzi redakcja przepisu art. 106a pkt. 5 ustawy prawo bankowe, który przewiduje powiadomienie organu ścigania niezwłocznie, a nie jednocześnie. Redakcja przepisów jest zatem inna niż w przypadku blokad stosowanych na wniosek innych organów, takich jak chociażby Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), której inicjatywa w blokadzie rachunków przewiduje wniosek do banku o zastosowanie blokady oraz jednoczesną informację o swoim wniosku skierowaną do organu ścigania.

72 godzinny termin, który biegnie od rozpoczęcia się blokady rachunku stawia prokuraturę w sytuacji konieczności szybkiego podjęcia decyzji o zastosowaniu blokady trwałej, tj. na 6 miesięcy. Teoretycznie krótki termin na podjęcie decyzji jest dla posiadacza rachunku korzystny, w praktyce – nie daje często czasu na rzeczowe przeanalizowanie wniosków banku i skutkuje przeważnie wydaniem postanowienia o „długiej” blokadzie – „na wszelki wypadek”.

Blokowanie rachunków bankowych w różnych trybach na tzw. „wszelki wypadek” jest coraz częściej przedmiotem dyskusji w przestrzeni publicznej, zyskało także uwagę Rzecznika Praw Obywatelskich. Niemniej jednak – sprawa nagminnego stosowania blokad rachunków bankowych bez wystarczających podstaw wciąż nie została rozwiązana legislacyjnie.

Co można zrobić w przypadku blokady bankowej i jak można uniknąć blokady? 

Podobnie jak w innych przypadkach blokad – posiadacz rachunku dowiaduje się o blokadzie najczęściej po zalogowaniu na swój rachunek bankowy lub z informacji od odbiorcy przelewu – że ten nie został zrealizowany. 

Co ważne, najczęściej nikt nas nie informuje o zastosowaniu blokady rachunku bankowego! 

Pierwsza blokada może być zaskoczeniem – często okazuje się, że nie ma nic wspólnego z popełnieniem przestępstwa. Niestety, za typowanie rachunków lub transakcji do blokady w coraz większej mierze odpowiadają algorytmy, mające w uproszczeniu odpowiadać za typowanie „podejrzanych” ruchów na rachunku bankowym.

Niemniej jednak, po to aby upewnić się co jest powodem blokady – należy zwrócić się do podmiotu prowadzącego rachunek. W ten sposób można określić kto jest inicjatorem blokady – czy sam bank, a jeśli nie – to który z państwowych organów jak np. Szef Krajowej Administracji Skarbowej lub Generalny Inspektor Informacji Finansowej.

To z kolei nasuwa określony sposób reakcji – jeśli „sprawcą” blokady jest sam bank – najczęściej koniecznym staje się wykazanie, że dokonywane na rachunku operacje wynikają z prozaicznych potrzeba jak zakupy za granicą lub normalne albo bardziej niż zwykle zintensyfikowane prowadzenie działalności gospodarczej czy też prowadzenie jej z podmiotami mającymi swoje siedziby oraz rachunki bankowe poza terytorium Polski.